Het formuleren van doelen op korte en lange termijn passen binnen het opstellen van een meerjarenplan en een jaarplan wat weer binnen dat meerjarenplan valt. Dit kun je als trainer/coach opmaken voor een team, voor een individu en nog interessanter: voor een individu binnen het team! Vooral dat laatste zorgt voor een sterker team. De atleet voelt zich namelijk betrokken binnen het team, heeft een bepaalde (meer)waarde en er ontstaat een bepaalde afhankelijkheid van het team. Dat is één van de factoren wat leidt tot ‘chemie’ binnen het team. Hier lees je meer over in dit artikel over positieve interdependentie.

Meerjarenplan & jaarplan

Als coach van een sportteam is het tot stand laten komen van gemeenschappelijke doelen één van de speerpunten in de voorbereiding op het (wedstrijd)seizoen. Dit doel kan gelden voor meerdere jaren waardoor het wordt opgenomen in een meerjarenplan of het is een onderdeel hiervan en het komt terug in het jaarplan voor het komend seizoen. Dit geldt als team, maar ook als individu. De atleet stelt zichzelf lange termijn doelen wat over meerdere jaren kan gaan om daar stapsgewijs naar toe te werken met tussendoelen. Valt de atleet binnen het team, dan is het essentieel om te kijken hoe deze individuele doelen aansluiten op de gestelde teamdoelen. Hier dient een synergie waarin het één op het ander een positief effect heeft, maar het ander ook op het één. Als voorbeeld mijn triathlon situatie. Ik begeleid een selectieteam triatleten wat uitkomt in de Eredivisie triathlon. Daar hebben we bepaalde teamdoelen. Dat moet passen binnen de doelen van het individu om te kunnen gebruiken in het doorgroeien als atleet. Hiermee heeft het team de atleet nodig, maar de atleet heeft ook het team nodig. Dat is dus de wederzijdse afhankelijkheid om naar op zoek te gaan. Gaat het om een individuele atleet, dan kan het teambelang buiten beschouwing worden gelaten. Toch kan dit er wel onderdeel van worden om bepaalde doelen te gaan bereiken. Denk hierbij aan een hoger trainingsniveau te halen door in een groep te trainen op de atletiekbaan met atleten van hetzelfde niveau. Ook binnen de roeisport, waar studentenverenigingen jaarlijks opnieuw met elkaar de strijd aangaan, is dit een belangrijk topic om vanuit een koude winter een plezierig en mogelijk succesvol seizoen te draaien. Interessant aan dit voorbeeld is dat het ieder jaar, door de nieuwe lichting roei(st)ers, een groot raadsel wie als beste uit de koker komt bij de eerste wedstrijd. De nieuw gevormde eerstejaars ploegen bestaan veelal uit beginnende studenten die geen tot weinig roeiervaring hebben. Het ingaan van een intensief seizoen met vijf tot soms wel acht keer per week trainen vormt dan een belangrijk onderdeel van zijn of haar studiejaar. Maar wat is de reden voor een student om het biertje opzij te zetten en keihard te trainen? Om aan het einde van het jaar op het podium te staan? Of spelen andere ‘resultaten’ een belangrijkere rol? Om daar achter te komen is het belangrijk als coach de doelen van het team én individu in kaart te brengen.

Typen doelen

Er bestaan drie typen doelstellingen, namelijk proces, prestatie en resultaat gerichte doelen. De interactie tussen deze doelen is ook de kracht van de afzonderlijke doelen. Daarom is het ook belangrijk om aan deze doelen tegelijk te werken. De nadruk ligt vooral op de eerste twee waar de derde uit voortvloeit.

Procesdoel

De procesdoelen richten zich op de ontwikkeling van een vaardigheid van de sporter. Hier kan het dus gaan om bepaalde vaardigheden in de sport maar ook buiten de sport. Denk bijvoorbeeld aan het omgaan met voeding, rust en werk-privé-sport balans. Ook deze doelen kunnen opgenomen worden in procesdoelen. Deze behaalde procesdoelen kunnen bijdragen aan het behalen van prestatiedoelen.

Prestatiedoel

De prestatiedoelen zijn gericht op het behalen van prestaties onafhankelijk van de omgeving. Denk hierbij aan het afleggen van een afstand over een bepaalde tijd. Natuurlijk spelen weersomstandigheden daar een rol, maar niet de invloed van een concurrent. Een bepaalde einduitslag halen op een hardloopwedstrijd is sterk afhankelijk van de andere atleten die op de wedstrijddag verschijnen. Een bepaalde prestatie halen tijdens een training valt dan veel meer onder een prestatiedoel. Of je richt je op een bepaald doeltempo tijdens een wedstrijd.

Resultaatdoel

Tot slot gaat het bij resultaatdoelen om het bereiken van bijvoorbeeld een podiumplaats. Hier is het team en/of individu afhankelijk van de concurrentie. Onderzoek wijst uit dat procesdoelen en prestatiedoelen bijdragen aan de ervaren mate van zelfcontrole en dat daarmee resultaten bereikt kunnen worden (Burton et al., 2001). De procesdoelen kunnen in het trainingsproces dienen als korte termijn doelen voor het bereiken van een prestatie. En dat leidt uiteindelijk tot een bepaald resultaat. Uiteraard, indien je de omgeving (concurrentie) steeds beter kent, kunnen de resultaatdoelen ook steeds concreter en realistischer worden zonder te veel te speculeren. Kortom, deze twee typen doelen vormen de basis voor het bereiken van resultaten. Een praktisch advies: richt je als coach in het proces van doelen stellen op proces- en prestatiedoelen. Dit vormt de voedingsbodem voor het mogelijk bereiken van resultaten in de wedstrijd.

Randvoorwaarden van doelen

Bij het stellen van vruchtbare doelen is het belangrijk om aan een aantal voorwaarden te voldoen. Veelgehoord, en soms tot vervelens toe, een opgesteld doel dient specifiek, realistisch, meetbaar en tijdgebonden te zijn (Simões et al., 2012). Een veel voorkomende term is ook SMART: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdsgebonden. Dit is in het bijzonder belangrijk voor het stellen van procesdoelen. Het tijdsbestek dient hierbij kort te zijn om een prestatiedoel met behulp van procesdoelen ‘opgeknipt’ aan te kunnen pakken. Een praktisch advies: Wees als coach scherp op de uitkomstmaat bij procesdoelen. Wanneer kan je als sporter en coach zeggen dat een procesdoel gehaald is? Is dit te monitoren? In de praktijk blijkt dat moeilijker te zijn dan bij het vaststellen van een wel of niet bereikt resultaatdoel.

Positief formuleren

Een ander belangrijk aspect bij het stellen van doelen is het positief formuleren van doelstellingen. De doelen moeten gericht zijn op het behalen van iets en niet op het voorkomen van teleurstellingen. Ook dit slaat weer terug op het ervaren van controle en de vooruitgang wat vervolgens positief werkt op de motivatie van de sporter. Dit wordt in de ‘Social Learning Theory’ ook uitgelegd met de term self efficacy, vertaald als zelfeffectiviteit (Locke & Latham, 2002). De ervaren mate van zelfeffectiviteit wordt verhoogd door het bereiken van haalbare en positief geformuleerde doelen. Juist de proces- en prestatiedoelen lenen zich voor het verhogen van zelfeffectiviteit, omdat het bij deze doelen gaat om het functioneren van de atleet of het team zelf. Een praktisch advies: Denk vanuit het streven naar een verhoogde zelfeffectiviteit wat invloed heeft op het plezier bij en duurzaamheid van het sporten.

Het proces van doelen stellen & monitoren

Dan komt het moment van het stellen van doelen als team en individu. Neem als team, waar jij als coach of atleet onderdeel van bent, de tijd om met elkaar doelen te stellen die voldoen aan de eerder beschreven randvoorwaarden met als doel het proces en de prestatie een boost te geven. Een gebruikelijk proces is om eerst als individu na te denken over persoonlijke doelen en hoe deze doelen bijdragen aan de potentiële teamdoelen. Door over beiden gecombineerd na te denken vergroot je de verbondenheid binnen het team (Ryan & Deci, 2000). De volgende stap is om dit als groep met elkaar te bespreken en tot teamdoelen te komen waar deze individuele doelen binnen passen. Dat hoeft niet te betekenen dat het meerjarenplan van een atleet moet passen binnen het meerjarenplan van het team. Wel dient het jaarplan van komend van de atleet te passen binnen het jaarplan en meerjarenplan van het team.

Onderweg in het uitvoeren van het jaarplan dienen markeringsmomenten worden aangeduid waar gecheckt kan worden of de doelen bereikt worden. Deze markeringsmomenten kunnen in trainingen of oefenwedstrijden plaatsvinden. Bepaalde procesdoelen die buiten de uitvoering van de sport vallen (zoals slaaphygiëne en voeding) vallen buiten de trainingsmomenten en kan door middel van regelmatig reflecteren op de afgelopen periode plaatsvinden. In de voorbereidende fase ligt dan ook de nadruk op deze proces- en prestatiedoelen. Vervolgens komt er in het wedstrijdseizoen een moment van resultaten neerzetten. Dit zal alleen gebeuren wanneer een vruchtbare bodem met proces- en prestatiedoelen is gelegd in de voorbereidingsfase. Op die manier kan een meerjarenplan en een jaarplan een succes worden, ongeacht het wel of niet bereiken van een podiumplaats.

Literatuur

Burton, D., Naylor, S., Holliday, B. (2001). Goal setting in sport: Investigating the goal effectiveness paradox. Handbook of research on sport psychology. New York: Wiley, 497-528.

Locke, E. A., & Latham, G. P. (2002). Building a practically useful theory of goal setting and task motivation. American Psychologist, 57(9), 705-717.

Ryan, R.M. & Deci, E.L. (2000). Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development, and Well-Being. American Psychologist. Link: https://selfdeterminationtheory.org/SDT/documents/2000_RyanDeci_SDT.pdf

Simões, P., Vasconcelos-Raposo, J., Silva, A., & Fernandes, H. M. (2012). Effects of a ProcessOriented Goal Setting Model on Swimmer’s Performance. Journal of Human Kinetics, 32, 65–76.